Kasia Dominik: Ci wielcy i cisi
2023-08-30
Marta Moldovan-Cywińska, „Helsinki, godzina 23.48”
2023-09-01Zbrodnia nieznana na Zachodzie
Istnieją książki, które, choć poruszają tematy ważne, nie cieszą się taką popularnością, na jaką zasługują. "Zapomniany Holokaust" amerykańskiego historyka Richarda C. Lukasa był książką pionierską na Zachodzie, jeśli chodzi o tematykę rzezi dokonanej na Polakach przez Niemców w czasie II wojny światowej. Wielu jej odbiorców nawet nie zdawało sobie wcześniej sprawy z ogromu zbrodni. Książka wywołała również poruszenie w środowiskach żydowskich: niektórzy oburzali się na używanie terminu "Holokaust" w odniesieniu do tragedii innej niż Żydzi nacji, nie brakowało jednak głosów, że uzurpowanie sobie "monopolu" na bycie ofiarami nazizmu jest brakiem szacunku wobec ofiar tej ideologii.
Lukas tytułem tym chciał jednak zwrócić uwagę na fakt, że zbrodnie na Polakach były w rzeczywistości eksterminowaniem całego narodu.
Praca Amerykanina nie jest jednak jedynie kroniką cierpień Polaków - choć to główny motyw książki. "Zapomniany Holokaust" to kompleksowe spojrzenie na dzieje narodu w latach 1939-1945 jak również rozprawianie się z mitami. Lukas pisze o Polskim Państwie Podziemnym, rządzie RP na uchodźctwie, Armii Krajowej oraz stosunkach Polaków i Żydów.
Zwłaszcza to ostatnie zasługuje na uwagę, gdyż historyk ewidentnie w tym właśnie temacie musiał uporać się z największą ilością mitów. Wnikliwie pochyla się nad stosunkami polsko-żydowskimi przed wojną, by następnie ukazać jak wyglądały one w czasach konfliktu. I choć Lukas pisze o szmalcownikach i inspirowanych przez Niemców aktach agresji wobec Żydów to stawia sprawę jasno: takie zachowania nie były czymś społecznie akceptowanym i zdecydowana większość Polaków gardziła tego typu postawami. Co więcej, biorąc pod uwagę drakońskie kary za pomoc Żydom (Lukas porównuje je nawet z tymi obowiązującymi na Zachodzie co dobitnie pokazuje jak Niemcy postrzegali Polaków) skala pomocy ze strony Polaków budzi tym większy podziw.
Choć książka pisana była z myślą przede wszystkim o zachodnim odbiorcy, to i my, Polacy, możemy dowiedzieć się z niej wielu interesujących rzeczy na przykład tego, jakie były źródła konfliktów polsko-żydowskich przed wojną oraz co groziło Niemcom, którzy okazywali dobroć Polakom w czasie wojny.
"Zapomniany Holokaust" to dzieło ze wszech miar godne uwagi. Okupowane terytorium Polski często za granicą postrzegane jest jedynie jako miejsce mordu Żydów, o Polakach praktycznie się zapomina - chyba, że w kontekście osławionych "polskich obozów śmierci". Tymczasem ta książka jest dowodem, że historia Polski może być pokazywana w sposób uczciwy także za granicą i przez ludzi innej narodowości niż polska.
Zachęcam do lektury.
Stefan Dziekoński
