Moga-K, czyli kiedy ludzkość przestała być ludzkością?
2023-03-20
„Duszo moja, niech pieśń twoja” – pieśń ku czci św. Józefa
2023-03-23O literaturze serbskiej słów kilka
O literaturze serbskiej twórcy i krytycy polscy rozprawiają bardzo rzadko, toteż w kontekście bałkańskich wojaży naukowo-dydaktycznych chciałabym ją P.T. Czytelnikom portalu tu-kultura.pl przybliżyć, pragnąc zarazem zwrócić uwagę przede wszystkim na wpływ idei oświeceniowych na pierwszą powieść pióra Anastasije Stojkovicia (1773–1832) „Aristid i Natalija”, pozostającą pod silnym wpływem sentymentalizmu. Wątek miłosny był jedynie pretekstem dla przesłania wychowawczego i moralizatorskiego. Warto wspomnieć też o twórczości Milovan Vidakovića (1780–1841), który w swych powieściach: „Usamljeni junoša”, „Velimir i Bosiljka”, „Ljubomir u Jelisijumu” oraz „Kasija carica” nawiązywał do dziejów średniowiecznej Serbii, sięgając także po motywy egzotyczne. Szczególne zasługi dla rozwoju rodzimej literatury serbskiej miał Vuk Karadžić (1787–1864), językoznawca, etnograf i działacz kulturalny. Karadžić ( na zdjęciu obok - przypis M.C.) zreformował i skodyfikował alfabet serbski, przyjmując jako podstawową zasadę „pisz, jak mówisz, czytaj jako zostało napisane”. Karadžić był również kolekcjonerem serbskiej sztuki ludowej, zapisywał i wydawał ludowe pieśni, podania i zagadki serbskie. W oparciu o obfity materiał ludowy napisał słownik języka serbskiego „Српски рјечник”. Jego wkład w kulturę narodową stały się inspiracją dlA m.in. Branka Radičevicia oraz Đurę Daničicia).
W literaturze serbskiej okresu romantyzmu prym wiodła poezja. Wśród autorów tego okresu wymienić należy nie takich autorów, jak m.in. Branko Radičević, Đura Jakšić, Laza Kostić czy Jovan Ilić, lecz także Jovana Jovanovića Zmaj (1833–1904), autora „Đulići” (1864) i „Đulići uveoci” (1882), będących poetyckim zapisem przeżyć autora. Zmaj pisał także utwory dla dzieci satyry, a także zasłużył się również jako tłumacz poezji węgierskiej, angielskiej, niemieckiej, rosyjskiej, polskiej i czeskiej. Realizm zawładnął literaturą serbską aż do pierwszych dziesięcioleci dwudziestego wieku, zaś Radoje Domanović (1873–1908) do literatury serbskiej wprowadził jako nowy gatunek nowelę satyryczno-alegoryczną.
Wyróżniającym się dramatopisarzem tego okresu był Branislav Nušić, kontynuujący działalność pisarską także w okresie modernizmu oraz w okresie międzywojennym. W literaturze powojennej rozwijała się refleksja nad historią oraz konkretnymi wydarzeniami, które zadecydowały o losach narodu serbskiego i Serbii pozostającej w ramach Jugosławii. Istotny był również rozwój świadomości narodowej narodów zamieszkujących Jugosławię, zarówno w Chorwacji, jak i Bośni i Hercegowinie czy Macedonii, czego owocem była dyskusja nad przynależnością poszczególnych twórców do konkretnych literatur narodowych.
Do najważniejszych postaci współczesnej literatury serbskiej można zaliczyć laureata nagrody Nobla w dziedzinie literatury, Ivo Andricia (1892–1975). Ten urodzony w Bośni w katolickiej chorwackiej rodzinie, uznawany jest najczęściej za pisarza serbskiego, przede wszystkim dlatego, że większą część swojego życia spędził w Belgradzie i pisał językiem serbskim (w wymowie ekawskiej, a nie chorwackiej bądź bośniackiej – jekawskiej). Sam jednak najczęściej twierdził, że jest Jugosłowianinem, choć we wcześniej fazie twórczości deklarował się jako Chorwat (np. w czasach studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1913 roku w rubrykę narodowość wpisał – chorwacką). Po jego śmierci w Jugosławii rozgorzały spory o jego przynależność narodową, które trwają do dzisiaj. Mimo obiekcji różnych stron , Andrić włączony jest do programów nauczania w Serbii, Chorwacji i Bośni. Koniecznie należy wspomnieć o twórczości Miloša Crnjanskiego (1893–1977), krytycznego wobec reżimu Tity oraz Branko Ćopicia, który „dokumentował” swoje przeżycia wojenne. światowej. Kwestie narodowe znajdziemy także w twórczości innych pisarzy serbskich, m.in. Dobricy Ćosicia (późniejszego prezydenta Federalnej Republika Jugosławii), Mihailo Lalicia, Skendera Kulenovicia czy Mešy Selimovicia.
Warto pochylić tez nad kwestią późniejszego antagonizmu twórcami czerpiącymi ze spuścizny wielu pokoleń a przedstawicielami awangardy – w tym hipnistów, aktywnych w latach 1922–1923, neodadaistycznych kloktrystów, sumatraistów deklarujących walkę z tradycją literacką już na początku lat dwudziestych XX-go wieku oraz sygnalistów z przełomu sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Nie dziś jednak to uczynię. Jak pisał bowiem Ivo Andrić „Fundamenty świata oraz podstawy życia i stosunków międzyludzkich ustalone zostały po wieczne czasy. Nie oznacza to, że są one niezmienne, ale mierzone wiekiem ludzkiego życia wydają się wieczne: Stosunek ich trwania do wieku ludzkiego jest taki sam, jak stosunek niespokojnej, ruchliwej powierzchni wartkiej rzeki do jej stałego, trwałego dna, które ulega zmianom wolno i niepostrzeżenie.“
Marta Cywińska
