Michał Bałucki: Dziwna pensjonarka
2023-08-16
Dziewczyna-płaszczka
2023-08-17Atelier Teodora Axentowicza
Teodor Axentowicz herbu Gryf zdobył uznanie jako portrecista (m.in. Gazda Pająk z Nowego Żywczańskiego, 1934), malarz pięknych kobiet (m.in. Portret damy w czarnej sukni (1906)) oraz autor scen rodzajowych pokazujących obrzędy i obyczaje Hucułów (cenione prace: Pogrzeb Huculski (1882) i Kołomyjka (1895). W latach 1911–1912 wykonał według olejnego szkicu z 1900 r. kompozycję Poselstwo polskie u Henryka Walezego, a także dzieła dotyczące Ormian: Chrzest Armenii (1900) czy Ormianie w Polsce (ok. 1930). Był autorem projektu witraża dla katedry ormiańskiej we Lwowie (1895), który nie został zrealizowany. Był również współzałożycielem towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków w Krakowie oraz wiedeńskiej „Secesji” i Stowarzyszenia Narodowego Sztuk Pięknych we Francji.
W 1906 r. abp Józef Teodorowicz zaprosił Teodora Axentowicza i jego przyjaciela z Akademii, Józefa Mehoffera, do udziału w pracach nad renowacją katedry ormiańskiej we Lwowie. Propozycję poparł komitet przebudowy świątyni. Axentowiczowi zaproponowano zaprojektowanie nowego ołtarza z marmuru oraz mozaiki w absydzie centralnej i ambony.
Wielki artysta urodził się 13 maja 1859 r. w Braszowie w Transylwanii, w rodzinie polskich Ormian, która w XVII w. otrzymała szlachectwo i herb Gryf (Jaxa). Ojciec był austriackim urzędnikiem sądowym, matka pochodziła z węgierskiej rodziny Plucharschów. Niedługo po urodzeniu został ochrzczony w obrządku rzymskokatolickim. Gdy Teodor miał trzy lata, jego rodzina zamieszkała we Lwowie. Wtedy też urodziła się jego siostra Helena.
W latach 1878–1882 Axentowicz kształcił się w Monachium, zaś w latach +1882–1895 studiował w Paryżu. Pracował jako ilustrator w czasopismach oraz wykonywał kopie obrazów dawnych mistrzów, m.in. Botticellego i Tycjana. W latach 1890–1899 odbył wiele podróży do Londynu i Rzymu, gdzie malował portrety kobiet i polskiej arystokracji. W Anglii poznał Izę z Giełgudów, z którą w 1893 roku wziął ślub. Mieli ośmioro dzieci: urodzony jeszcze w Londynie Filip Tomasz Stanisław, zwany Tomym (1893–1915), zginął pod Łuckiem w 1915 r. jako oficer wojska austriackiego, po jego śmierci powstał obraz „Matka nad grobem syna” (1915 r.); córka Gladys (1896 r.); Jan Bronisław (1898–1967), oficer Wojska Polskiego; Jadwiga (1900 r.); Wanda (1901 r.); Irena /Renia/ (1903 r.); Kazimiera Józefa (1905 r.); Jerzy Archibald (1908 r.).
W 1894 współpracował z Wojciechem Kossakiem i Janem Styką przy realizacji Panoramy Racławickiej. W 1895 przyjechał do Krakowa, gdzie objął stanowisko profesora w Szkole Sztuk Pięknych, które piastował do 1934. W 1897 założył szkołę malarstwa dla kobiet przy ul. Gołębiej 14, w której uczyli także Stanisławski i Wyczółkowski. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, którego celem było organizowanie wystaw; do członków założycieli należeli także: Józef Chełmoński, Julian Fałat, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Jan Stanisławski, Włodzimierz Tetmajer, Leon Wyczółkowski i Stanisław Wyspiański. Był również jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Narodowego w Krakowie, powstałego w 1903 r. z inicjatywy Axentowicza, Feliksa Jasieńskiego, Feliksa Kopery i Leona Wyczółkowskiego. W 1910 został rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1928 członek honorowy Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Wystawiał swe prace m.in. w Berlinie (1896, 1913), St. Louis (1904), Monachium (1905, 1935), Londynie (1906), Wiedniu (1908), Rzymie (1911), Wenecji (1914, 1926), Paryżu (1921), Chicago (1927), Pradze (1927). Przed 1923 był prezesem honorowym Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie.
Opr. TU-KULTURA
